Nguyễn Văn Đông là một trong những nhạc sĩ nổi tiếng nhất của dòng nhạc vàng. Với cương vị là một sĩ quan cấp cao của quân đội thời xưa, nhạc sĩ rất bận rộn với rất nhiều công việc khác nhau, cả việc nước lẫn việc điều hành cùng một lúc 3 nhãn hiệu băng dĩa khác nhau là Continental, Sơn Ca, Premier, ông vẫn sáng tác rất nhiều, và số lượng bài hát nổi tiếng cũng rất nhiều, tiêu biểu là Chiều Mưa Biên Giới, Khúc Tình Ca Hàng Hàng Lớp Lớp, Mấy Dặm Sơn Khê, Thương Về Mùa Đông Biên Giới, Sắc Hoa Màu Nhớ…
Với chủ đề nhạc xuân, nhạc sĩ Nguyễn Văn Đông viết nhiều ca khúc, nổi tiếng nhất trong số đó là Phiên Gác Đêm Xuân và Nhớ Một Chiều Xuân, cùng được sáng tác vào thập niên 1950.
Ca khúc Phiên Gác Đêm Xuân được sáng tác vào năm 1956, là một trong những bài nhạc xuân đầu tiên của thể loại nhạc vàng. Trong hàng trăm bài nhạc xuân nổi tiếng được sáng tác trong gần 20 năm sau đó, hiếm thấy ca khúc nào có lời ca lãng mạn và đẹp như Phiên Gác Đêm Xuân, đặc biệt là hình ảnh:
Xác hoa tàn rơi trên báng súпɡ
Ngỡ rằng pháo tung bay, ngờ đâu hoa lá rơi…
Ca khúc viết về một đêm giao thừa ở nơi biên thùy, người lính đón thời khắc giao mùa trong một phiên gác đêm. Thoáng nhìn thấy xác hoa rừng rụng trên báng súng, trong một thoáng mơ hồ tỉnh thức, người lính tưởng như là đang được ngắm pháo hồng tung bay rực rỡ, rồi khi ngẩng ra thì mới biết chỉ là hoa tàn lá rụng mà thôi.
Click để nghe Thanh Tuyền hát Phiên Gác Đêm Xuân trước 1975
Nhạc sĩ Nguyễn Văn Đông cho biết hoàn cảnh sáng tác như sau:
“…Vào năm 1956, đơn vị tôi đóng quân ở Chiến khu Đồng Tháp Mười (Gò Bắc Chiêng, Mộc Hoá, nằm sát biên giới Việt Nam-Campuchia, sau này là Tỉnh lỵ Kiến Tường.)
Trước ba ngày Tết, tôi được lệnh lên chốt tiền tiêu, tăng cường cho cứ điểm, mang theo chiếc ba-lô với chút hành trang lương khô, cùng tấm ảnh của người em gái hậu phương.
Tiền đồn cuối năm, đêm 30 Tết, trời tối đen như mực, phút giao thừa lạnh lẽo hắt hiu, không bánh chưng xanh, không hương khói gia đình. Tôi ngồi trên tháp canh quan sát qua đêm tối, chỉ thấy những bóng tháp canh mờ nhạt bao quanh khu yếu điểm như những mái nhà tranh, chập chờn dưới đóm sáng hỏa châu mà mơ màng về mái ấm gia đình đoàn tụ lúc xuân sang. Thay cho lời chúc Tết là tiếng kẻng đánh cầm canh và tiếng hô mật khẩu lên phiên gác..
Vào đúng thời điểm giao thừa, ngọn đèn bão dưới chiến hào thắp sáng lên như đón chào năm mới thì cũng là lúc những tràng súng liên thanh nổ rền từ chốt tiền tiêu. Khi ấy vào buổi tinh mơ của trời đất giao hòa, vạn vật như hòa quyện vào trong tôi, có hồn thiêng của sông núi, có khí phách của tiền nhân.
Tôi nghe tâm hồn nghệ sĩ của mình rộn lên những xúc cảm lạ thường, làm nảy lên những cung bậc đầu tiên của bài Phiên Gác Đêm Xuân:
Đón giao thừa một phiên gác đêm
chào Xuân đến súng xa vang rền.
Xác hoa tàn rơi trên báng súпɡ
ngỡ rằng pháo tung bay
ngờ đâu hoa lá rơi…
Click để nghe Thanh Thúy hát Phiên Gác Đêm Xuân trước 1975
Bấy nhiêu tình là bao nước sông
Trời thương nhớ cũng vương mây hồng
Trách chi người đem thân giúp nước
Đôi lần nhớ bâng khuâng, gượng cười hái hoa xuân
Tình yêu trong ca khúc này được tác giả nhắc đến một cách mơ hồ, những nhung nhớ bâng khuâng bất chợt, nhưng tình đó cũng ví như là nước sông, lúc thì êm đềm lặng lẽ, nhưng cũng có lúc cuồn cuộn dâng trào. Có lẽ trời cao xanh kia cũng thấu được hiểu nỗi lòng thương nhớ đầy vơi của người chiến sĩ, nên đã giăng đầy mây hồng ngang trời giữa lúc đêm tàn phút sang canh và giao mùa.
Trong phút bâng khuâng, người chợt thầm mơ về một khung cảnh vốn bình dị, nhưng lại quá xa vời:
Ngồi ngắm mấy nóc chòi canh
Mơ rằng đây mái nhà tranh
Mà ước chiếc bánh ngày xuân
Cùng hương khói vương niềm thương…
Nhạc sĩ Nguyễn Văn Đông sử dụng những hình ảnh rất thân thuộc, bình dị như rất nhiều ca khúc nhạc vàng khác. Vẫn là mái nhà tranh, nhưng ở đó có “hương khói vương niềm thương” – Hình ảnh dù bình dân nhưng cách dùng chữ đặc sắc đó đã nâng tầm bài hát lên những bậc thăng hoa hiếm thấy, rất thi vị và khác biệt.
Ước mong nhiều đời không bấy nhiêu
Vì mơ ước trắng như mây chiều
Tủi duyên người năm năm tháng tháng
Mong chờ ánh xuân sang, ngờ đâu đêm cứ đi
Click để nghe Anh Khoa hát Phiên Gác Đêm Xuân trước 1975
Đời người có biết bao nhiều ước mong, mà mơ ước thì lại trắng như mây chiều, mong manh như là sương khói. Năm tháng nối tiếp qua đi, lòng mãi mong chờ một ngày có ánh xuân gieo xuống chan hòa khắp chốn, nhưng bóng đêm của ly loạn thì vẫn bao trùm quê hương trong bao nhiêu năm trường.
Chốn biên thùy này xuân tới chi?
Tình lính chiến khác chi bao người
Nếu xuân về tang thương khắp lối
Thương này khó cho vơi, thì đừng đến xuân ơi
Người lính ở chốn biên thùy, 4 mùa Xuân Hạ Thu Đông không khác nhau là mấy, lúc nào cũng vẫn là bùn mềm in gót hành quân, khác chăng chỉ là mùa hoa rơi và mùa lá rụng, nên Xuân đến rồi đi chỉ là cho thêm phí hoài tuổi xuân mà thôi.
Click để nghe Hà Thanh hát Phiên Gác Đêm Xuân trước 1975
Mùa xuân đến có muôn người chờ đón với bao niềm tin yêu và hy vọng, nhưng mà nếu mùa xuân này vẫn còn tang thương khắp chốn, khó cho vơi được nỗi lòng này, thì xuân ơi hãy đừng đến, mà hãy chỉ đến khi quê hương được thanh bình.
Mùa xuân là mùa của tin yêu và hy vọng, của sum họp gia đình. Nhưng bao xuân rồi vẫn còn ngăn cách, tang thương còn trên khắp lối, thì người chinh nhân đành để lòng cố quên đi mùa xuân ở nơi chốn biên thùy.
Click để nghe Khánh Ly hát Phiên Gác Đêm Xuân sau 1975
Bài nhạc xuân thứ 2 của nhạc sĩ Nguyễn Văn Đông, cũng rất được yêu thích suốt hơn 60 năm qua là Nhớ Một Chiều Xuân.
Với ca khúc này, chúng ta có thể thấy được nét tài hoa của nhạc sĩ qua giai điệu và lời ca rất khác biệt so với những bài hát được sáng tác cùng thời điểm:
Người về còn nhớ khúc hát
“Người yêu dấu bên bờ thành Vienne”
Lòng này còn quyến luyến mãi
Đêm Xuân dài mà đâu có hay…
Click để nghe Anh Khoa hát Nhớ Một Chiều Xuân thu âm trước 1975
Ngoài những bài hát phổ thơ Nguyên Sa và Cung Trầm Tưởng có nhắc đến Paris, thì thời điểm đó chỉ có ca khúc Nhớ Một Chiều Xuân là nhắc tới một xứ sở ở tận Âu Châu xa xôi, là thành Vienne, nơi có dòng sông Danube hiền hòa thơ mộng băng ngang giữa lòng thành phố. Nếu như trước đó 10 năm, nhạc sĩ Phạm Duy nhắc tới dòng Danube trong bài Bên Cầu Biên Giới chỉ như là một biểu tượng để thể hiện niềm mong ước của ông, được bước chân đến những vùng đất xa xôi, thì trong Nhớ Một Chiều Xuân, nhạc sĩ Nguyễn Văn Đông nhắc đến một điều thật cụ thể, một người yêu dấu nào đó ở thành Vienne của nước Áo. Vậy người yêu dấu đó là ai?
Kỳ thực, người yêu đó không phải là ở thành Vienne, càng không phải ở nước Áo, bóng hồng trong ca khúc này tên là Gina, một thiếu nữ gốc Pháp sống ở Hawaii. Trong tờ nhạc phát hành năm 1963, nhạc sĩ Nguyễn Văn Đông chú thích rõ cho chúng ta biết rằng câu hát “Người yêu dấu bên bờ thành Vienne” được trích từ một bài hát phổ thông của người Hawaii. Vào lúc sinh thời, ông nói rằng “khúc hát” đó mang tên “A beautiful Vienna” mà ông đã nhiều lần đàn hát cho Gina nghe, vì nàng rất thích bài này.
Trong lời đề tựa ca khúc – cũng trong tờ nhạc phát hành năm 1963 – nhạc sĩ còn ghi như sau:
Aloha! Giã từ em nhé!
Kỷ niệm Hạ Uy Di 1957
Aloha là câu chào tạm biệt nổi tiếng của người Hạ Uy Di (Tên phiên âm của địa danh Hawaii, nổi tiếng với bãi biển, hàng dừa cùng những bờ cát trải dài tuyệt đẹp trứ danh thế giới).
Vào cuối năm 1957, chàng trung úy kiêm nhạc sĩ trẻ 25 tuổi là Nguyễn Văn Đông được cho đi tu nghiệp khóa “Chỉ huy và Tham mưu” tại Hawaii. Trên bãi biển thơ mộng, tiếng đàn Hawaiienne của chàng đã làm say mê nàng thiếu nữ bản xứ.
Cuộc tình kéo dài chưa được một năm thì đành khép lại vì chàng hoàn thành khóa tu nghiệp để về nước. Thời đó, cách biệt về màu da, về văn hóa, và cả khoảng cách địa lý giữa hai người thật là mênh mông khó san lấp. Vì công việc, vì nhiệm vụ, nhạc sĩ Nguyễn Văn Đông gác tình riêng để trở về.
Rồi một buổi chiều Xuân của năm sau đó, nhìn thấy hoa lá rộn ràng, lòng chàng nhạc sĩ lại chất ngất niềm thương nhớ một người ở nơi xa xăm phương trời:
Chiều nay thấy hoa cười chợt nhớ một người
Chạnh lòng tôi khơi bao niềm nhớ
Người nơi xa xăm phương trời ấy
Người còn buồn còn thương còn nhớ
Nắng phai rồi em ơi!
Chiều Xuân có một người ngơ ngác đi tìm
Một tình thương nơi phương trời cũ
Chiều nay hoa Xuân bay nhiều quá
Chiều tàn dần phai trên ngàn lá
Tìm đâu bóng hình ai?
Ngay từ tựa đề đã thể hiện rằng đây là một bài hát nói mùa Xuân, nhưng giai điệu và ca từ lại không được vui tươi rộn ràng. Dù cho có thấy “hoa cười” khoe sắc thắm thì lòng người vẫn không thể vui, ngược lại còn buồn vương vì mãi ngơ ngác nhìn về phương trời cũ ở rất xa ngoài trùng dương.
Người ở phương này đang rất buồn, rất thương và nhớ, không biết là người con gái ở phương xa có cùng tâm trạng hay không? Tự hỏi và cũng tự trả lời, rằng “Nắng phai rồi em ơi”, nghĩa là tình xưa không thể nào mong được tiếp nối, bóng hình người nay đã mờ khuất trong bóng chiều tàn dần phai…
Click để nghe Hà Thanh hát
Người về còn nhớ khúc hát:
“Người yêu dấu bên bờ thành Vienne”
Lòng này còn quyến luyến mãi
đêm xuân dài mà đâu có hay
“Người về còn nhớ khúc hát”, nghĩa là nhạc sĩ đang nói tâm sự của chính mình, câu hát đã hát cho nàng nghe ngày trước vẫn còn hoài trong tâm tưởng. Đến chiều nay, khi chợt nhìn thấy hoa cười, thấy hoa xuân bay nhiều càng gợi lòng nhớ người yêu, nhớ về mùa xuân nơi viễn xứ, mới biết rằng lòng mình còn mãi quyến luyến đêm xuân dài từ năm cũ.
“Đêm xuân dài”, nghĩa là hình bóng người yêu vẫn còn trong ký ức rất tươi mới, đã một năm qua nhưng tưởng như vừa mới trải qua một đêm xuân dài, và chỉ mới xa người mới hôm qua mà thôi.
Chiều nay có một loài hoa vỡ bên trời
Đợi mùa xuân sang tô màu nhớ
Dừng chân trông hoa Xuân hồng thắm
Buồn tìm về tình ai đằm thắm
Giờ vun vút trời mây…
Loài hoa vỡ bên trời đó chính là mối tình đã phai, nên người mong rằng mùa xuân này sang sẽ có hoa thắm để tô lên màu nhớ, cho đậm sắc hương xưa. Nhưng tình đã phai thì khôn hàn gắn được, nên dừng chân trông hoa hồng thắm phương này càng làm cho nỗi buồn dâng ngập lòng. Buồn vì nhớ lại tình xưa, một mối tình đằm thắm đã vút trôi theo đường mây không bao giờ tìm lại được một lần nào nữa.
Bài hát này được danh ca Lệ Thanh hát lần đầu trên đài phát thanh. Những nốt nhạc mênh mang đượm sầu này rất thích hợp với giọng hát luyến láy đặc biệt và đầy gợi cảm của Lệ Thanh, mời các bạn nghe lại bản thu âm này:
Click để nghe Lệ Thanh hát trong dĩa nhựa
Bài: Đông Kha
chuyenxua.net
